W ramach XI Międzynarodowego Festiwalu Kultury Kresowej, 6 września odbyło się spotkanie z prof. Stanisławem Nicieją zatytułowane „Wrzesień 1939 r. na Kresach”. Wykład miał miejsce w Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich.
Profesor Nicieja opowiadał o swoim widzeniu tragedii wrześniowej, o losach ludzi polskiej polityki, kultury, sztuki. Na przykładzie filmu „Trzy mosty”, którego scenariusz opracował sam autor na podstawie wcześniejszych publikacji, ukazał losy polskiego państwa i polskiego narodu.
…Tymczasem na Pokuciu, na przygranicznych terenach z Rumunią i Węgrami skoncentrowano jednostki wojskowe – to ostatni pas obrony. Zgromadziły się też duże grupy uciekinierów z Warszawy, Poznania, Wołynia, Lublina. Tu też najwyższe władze II Rzeczypospolitej. Prezydent Ignacy Mościcki znajduje się w Śniatynie, Rząd – w Kutach. Tam też Wódz Naczelny marszałek Rydz-Śmigły. Dyplomaci w Kosowie. Prymas Polski kardynał August Hlond w Zaleszczykach. W tym miasteczku znajduje się też nuncjusz apostolski i część korpusu dyplomatycznego. Na drogach setki tysięcy uchodźców, z tobołkami i plecakami, na chłopskich furach, rowerach, motocyklach obwieszonych walizkami. Pieszo. Obok – luksusowe limuzyny rządowe. Oddziały wojskowe. Wszyscy zbliżają się do trzech przejść na granicy rumuńskiej, do trzech mostów – w Zaleszczykach, Śniatynie, Kutach… – opowiadał autor „Kresowej Atlantydy”.
Marian Hemar znajdował się w owej chwili w Śniatynie razem ze sporą grupą artystów i pisarzy ze Lwowa. Wśród nich byli też Tońko i Szczepko, zespół „Wesołej Lwowskiej Fali”, Włada Majewska, Wiktor Budzyński, Kazimierz Wierzyński, Mieczysław Fogg. Część jednak wróciła do Lwowa. Ich los pod okupacją sowiecką był również tragiczny.
W Zaleszczykach graniczny most przekroczył kardynał August Hlond. Znany pisarz Melchior Wańkowicz przechodził Dniestr w bród, most był już zablokowany sowieckimi czołgami. Trzymał nad głową maszynę do pisania. Tę maszynę wykorzystał później do napisania słynnej książki o Monte Cassino, gdzie walczył jako korespondent wojenny w armii generała Władysława Andersa. Wojna zastała w Zaleszczykach poetkę Marię Jasnorzewską-Pawlikowską, która przed opuszczeniem Polski mieszkała w pensjonacie „Ariadna”. Zawiązała na klamce nić w przekonaniu, że kiedyś wróci z wygnania do Polski. Nigdy nie wróciła, podobnie jak tysiące innych.
Spotkanie z prof. Stanisławem Nicieją było ostatnim spotkaniem z historią Kresów podczas tegorocznego Festiwalu. Już dziś na kolejne, emocjonujące wykłady zapraszamy za rok.
