Atrakcje turystyczne

Podziemne Przejście Turystyczne w Jarosławiu

Fot. Damian Bereza

Dzięki rozpościerającym się pod miastem, niezbadanym podziemiom, na zwiedzających czeka wspaniała zabawa, podczas której można, m.in.: samodzielnie wypalić gliniane naczynie, poczuć bogactwo siedemnastowiecznej kuchni, spotkać kupców z różnych stron świata oraz popłynąć szkutą w dół Sanu i Wisły – przy dźwiękach wioseł oraz śpiewu ptaków.

Podziemne Przejście Turystyczne to nie tylko bogata historia Jarosławia z minionych stuleci. To również opowieść o największej w dziejach Polski katastrofie budowlanej, z początku lat 60. XX w! Zapraszamy do odwiedzin nowoczesnych 11 sal ekspozycyjnych, dzięki którym zwiedzający odbędzie niezapomnianą podróż w czasie.

Więcej informacji na stronie Podziemnego Przejścia Turystycznego.

• Podziemne Przejście Turystyczne w Jarosławiu
• ul. Rynek 5, 37-500 Jarosław
• tel. 16 624 89 89
• www.podziemia.jaroslaw.pl

Podziemna Trasa Turystyczna im. prof. Feliksa Zalewskiego w Jarosławiu

Fot. Tomasz Turoń

Każda kupiecka kamienica posiadała wielopoziomowe piwnice służące do przechowywania towarów w czasie jarmarków. W XX w. na skutek przedostających się do piwnic wód opadowych oraz licznych awarii kanalizacji, zaczęły zapadać się podziemne korytarze, drążone przed wiekami w miękkiej skale lessowej, co skutkowało pękaniem kamienic i groziło katastrofą budowlaną. Kiedy runęły dwie kamienice we wschodniej pierzei, ratowaniem starówki zajął się prof. krakowskiej AGH, Feliks Zalewski, wykorzystując metodę stosowaną w zabezpieczaniu wyrobisk kopalnianych. W następstwie prowadzonych prac wiele zabytkowych piwnic zostało zalanych betonowymi plombami, co pozwoliło uratować domy. W kamienicy „Rydzikowej” (Rynek 14), reprezentującej najlepiej zachowany typ kamienicy jarosławskiej, z ocalałych chodników utworzono Podziemną Trasę Turystyczną – liczącą 150 m i trzy poziomy dochodzące do głębokości 9 m.

Centrum Edukacji Kulturalnej

Fot. JOKiS

Centrum Edukacji Kulturalnej mieści się w piwnicach Ratusza (wejście od strony studni miejskiej) oraz w Bramie Krakowskiej (wejście na skrzyżowaniu ulic Grodzkiej i Węgierskiej). W piwnicach Ratusza na zwiedzających czeka fascynujący świat sztuki. Interaktywne urządzenia i aplikacje multimedialne ułatwią poznanie najważniejszych zagadnień związanych z muzyką, malarstwem, rzeźbą, architekturą. W laboratorium teatralnym można wcielić się w animatora teatru cieniowego lub aktora teatru lalkowego, a w pracowni origami wykonać papierowe zwierzątka, kwiaty, przedmioty. Odkrywanie wiedzy o sztuce połączone ze wspaniałą zabawą zainteresuje z pewnością wszystkich zwiedzających.

Brama Krakowska to skarbnica wiedzy na temat lokalnego dziedzictwa kulturowego. Zachęcamy do poznania detali architektonicznych jarosławskich zabytków i biografii słynnych Jarosławian. Zapraszamy na wirtualny spacer po szlaku pokoszarowym oraz odkrycia zasad sztuki planowania. Na najmłodszych czekają interaktywne gry. Zdobywanie wiedzy o Jarosławiu umili niezwykła atmosfera Bramy Krakowskiej – zachowanego fragmentu fortyfikacji z połowy XVI wieku.

• Centrum Edukacji Kulturalnej
• ul. Rynek 1 (piwnice ratusza), 37-500 Jarosław
• tel. 16 736 36 16
• www.mok-jar.pl

Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich

Fot. Tomasz Turoń

Muzeum gromadzi eksponaty związane z historią miasta i regionu w postaci archiwaliów, ikonografii, wyrobów rzemiosła, zabytków archeologicznych i etnograficznych, numizmatyki, sztuki współczesnej i wydawnictw.

• Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich
• ul. Rynek 4, 37-500 Jarosław
• tel. 16 621 54 37
• www.muzeum-jaroslaw.pl

Wybrane zabytki

Ratusz

Fot. Tomasz Turoń

Potwierdzony źródłowo w XV wieku, zapewne drewniany, gotycki. Według niepełnych badań architektonicznych obecnie istniejącego obiektu, najstarsza jego część pochodzi z pocz. XVII wieku. Po pożarze w 1625 roku przebudowany jako piętrowa barokowa budowla. Znacznie zdewastowany w czasie użytkowania na magazyny wojskowe (1782 – 1852). W 1852 roku wykupiony przez miasto od rządu austriackiego, odnowiony, neogotycki. Gruntowna przebudowa w latach 1895-96 według projektów Dolińskiego i Kotłowskiego w charakterze neorenesansowym, zachowanym do dziś. W 1900 roku od strony wschodniej dobudowany został areszt miejski. W 1909 dobudowane skrzydło zachodnie, kopiujące istniejący wygląd zewnętrzny.

Kamienica Orsettich

Fot. Tomasz Turoń

Jedna z najpiękniejszych kamienic mieszczańskich w Polsce z XVI – XVII wieku. Usytuowana przy rynku, stanowi dziś jedno z cenniejszych muzeów wnętrz zabytkowych. Przebudowywana i zmieniająca swych właścicieli, zatrzymała jednak wraz z charakterystyczną attyką grzebieniową dominujące piętno późnego renesansu. Na potężnej bryle z trzema arkadami od frontu, umieszczona przy narożu ulicy Trybunalskiej zajmuje tzw. działkę pełną, niepodzielną rynku, określoną od czasu średniowiecza według prawa magdeburskiego jako kurialne dworzyszcze. Nazwa “Kamienica Orsettich” datuje się od czasów zasadniczej jej przebudowy oraz nadania cech późnego renesansu manierystycznego, jako dominanty, przez ówczesnego właściciela Wilhelma Orsettiego, kupca i bankiera krakowskiego. Kamienica jarosławska nazwana jego imieniem jest więc jednym z symptomów związków polsko-włoskich oraz symbolem klasy mieszczańskiej najwyższej rangi. Kulturę zaś jej ówczesnego życia winny obrazować przedmioty stanowiące wyposażenie wnętrz mieszkalnych kamienicy. Jednak przedmioty jakie otaczały, Wilhelma Orsettiego w pierwszej połowie XVII wieku nie zachowały się niestety do dziś w jego kamienicy. Niemniej pewne akcenty zabytków ruchomych z jego czasów w oryginalnej architekturze wnętrz mają za cel przywołać nastrój tamtych lat. Muzeum wnętrz, które dziś istnieje w tych murach jest nietypowym a zestaw zbiorów należy do nieczęsto występujących w polskim muzealnictwie.

Kamienica Attavantich

Fot. Tomasz Turoń

Pierwszym właścicielem tej gotyckiej kamienicy był Jan Dąbek oraz jego żona Anna. Budynek bardzo poważnie ucierpiał w czasie pożaru, który wybuchł w mieście w 1625 roku. Następnie kamienica została zakupiona i przywrócona do stanu świetności przez włoskiego kupca Juliusza Attavantiego, który „sklep pomurował, y insze budynki do wczasu swego iarmarcznego pobudował”. To właśnie jemu budynek zawdzięcza swoją obecną nazwę. Wygląd kamienicy w XVII wieku nie jest znany, pewnym jednak jest, że była to kamienica dwukondygnacjowa z podcieniami. Atavantti przybył do Jarosławia bezpośrednio z Krakowa, gdzie razem z bratem Fabianem zajmował się na szeroką skalę handlem bławatnym (handel tkaninami). Prócz wielu sklepów w Krakowie, posiadał również sklep we Lwowie, a także dostarczał drogie, włoskie tkaniny do Warszawy i Lublina. Po jego śmierci w 1639 r. kamienica została zakupiona przez kupca krakowskiego Mikołaj Wiesenberga z Obrazowic – był jej właścicielem przez 20 lat. Następnie przeszła na własność Magdaleny Pełkińszczanki, żony Łukasza Tarczyńskiego, który kamienicę przebudował. W 1687 r. budynek nabył Jan Metlant wójt i burmistrz jarosławski szkockiego pochodzenia. Po śmierci Metlanta prawa do kamienicy przejęła jego żona Anna z córkami Konstancją i Barbarą. Przed wykupem kamienicy w 1796 r. przez władze miejskie, właścicielem budynku pozostawał Franciszek Bartel.

Kamienica Attavantich od 1796 do 1814 r. pełniła rolę ratusza miejskiego. W okresie 1814 – 1867, obiekt doczekał się remontu i rozbudowy. W drugiej połowie XIX w. stała się budynkiem dwupiętrowym z jednopiętrową oficyną, której część służyła jako mieszkania, a część zajmował C. K. Urząd Powiatowy i Sąd Powiatowy. Na parterze ulokowano sklepy. W tym czasie w budynku mieściła się także siedziba Stowarzyszenia Rzemieślników „Gwiazda”. U schyłku XIX w. przeprowadzono remont pod nadzorem Stanisława Rutkowskiego jarosławskiego budowniczego, starszego inżyniera miejskiego. To wówczas kamienica zyskała sztukateryjny wystrój sali balowej ulokowanej na II piętrze – Sala Lustrzana.

W XX w. w kamienicy Attavantich swoje siedziby posiadały m.in.: szkoła im. Stanisława Konarskiego i św. Kingi, szkoła ludowa, biblioteka miejska, muzeum miejskie oraz założone w 1904 r. przez pianistkę, Marię Turzańską –Towarzystwo Muzyczne im. Fryderyka Chopina. W latach 2007 – 2008 przeprowadzono remont generalny, wówczas kamienica stała się siedzibą Centrum Kultury i Promocji w Jarosławiu. I tak na parterze znajduje się Centrum Informacji Turystyczno-Kulturalnej oraz Galeria w Holu. Pierwsze piętro zajmuje Galeria Główna, z którą sąsiaduje Galeria Debiutów. Ostatnią kondygnację Sala Lustrzana, będąca jak dawniej miejscem imprez kulturalnych i koncertów. Piwnice kamienicy Attavantich – wraz z Orsettich i Gruszewiczów – składają się na Podziemne Przejście Turystyczne w Jarosławiu.

Kamienica Gruszewiczów

Fot. Joanna Gorlach

Kamienica Gruszewiczów umieszczona jest w zwartej zabudowie południowo-wschodniej pierzei rynku, założona na planie prostokąta z trzema traktami wzdłużnymi i trzema poprzecznymi. Powstała najprawdopodobniej na początku XVII w., na reliktach gotyckiego budynku zniszczonego w czasie pożaru, który miał miejsce w 1625 r. Od 1636 r. kamienica stała się własnością rodziny aptekarzy jarosławskich Gruszewiczów i to im zawdzięcza swoja obecna nazwę. Adrian Gruszewicz odkupił ją od pierwszego właściciela Jakuba Żochowskiego.

Z dziejów tej kamienicy warto odnotować kilka ciekawych epizodów. W 1656 r. kwaterował w niej król szwedzki Karol Gustaw, który podczas potopu szwedzkiego rezydował w Jarosławiu. W 1711 r., na zaproszenie ówczesnych właścicieli budynku Józefa i Marianny Gruszewiczów, gościł w kamienicy sam car Rosji Piotr I, będący ojcem chrzestnym dziecka gospodarzy.

Kamienica Gruszewiczów stanowi przykład późnorenesansowej zabudowy rynku. Obiekt reprezentuje typ kamienicy mieszczańskiej wiatowej, z wewnętrznymi dziedzińcem, schodami i krytym świetlikiem. Pierwotnie był to budynek jednopiętrowy z trzema kondygnacjami piwnic, podcieniami oraz szeroką sienią. Został nadbudowany w XIX w., wtedy to otrzymał nową fasadę. Restaurowany w latach 1955 – 1960 i 1980 – 1982.

W obiekcie znajduje się Wielka Izba – obecnie sala ślubów – obszerna sala nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami, ozdobiona polichromią datowaną na I połowę XVII w., ze scenami Męki Pańskiej i postaciami ewangelistów. Polichromia, odkryta i zakonserwowana w 1964 r., stanowi rzadki przykład dekoracji sakralnej w prywatnym, świeckim pomieszczeniu. Sufity na II i III piętrze ozdobiono w XIX w. patronowymi malowidłami: rozetami, i detalami geometryczno-roślinnymi.

Kamienica Marysieńki

Fot. Joanna Gorlach (fragment)

Zbudowana na przełomie XVI i XVII w., jako podcieniowa, z wiatą i wielką izbą. W 1636 r. własność wójta Olbrachta Rabinowskiego. Od 1649 r. w rodzinie Zamoyskich, w tym Jana „Sobiepana” i jego małżonki Marii Kazimiery, późniejszej Sobieskiej. Następnie należała do: Staudyngierów, Stehlingów i Embalewiczów. W 1859 r. ówczesny właściciel książę Konstanty Czartoryski zlikwidował podcień i przebudował fasadę w stylu klasycystycznym. W latach 1867 – 1939 kamienica należała kolejno do rodziny: Strisowerów, Grünerów, Kremerów i Gerberów. Od 1977 r. siedziba Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia.

Stowarzyszenie Miłośników Jarosławia powstało w 1934 r. z inicjatywy Jana Harlendera, Eugeniusza Kowaliszyna, Andrzeja Wondasia, Mieczysława Dobrzańskiego i Wacława „Scaevoli” Wieczorkiewicza, wybranego na pierwszego prezesa Stowarzyszenia. Stowarzyszenie pełni unikatową misję społeczną, uwrażliwiając na piękno, ucząc obcowania ze sztuką i szacunku dla dziedzictwa kulturowego Jarosławia. Swoją aktywność przejawia poprzez działalność wydawniczą, naukową oraz otwarte spotkania organizowane w każdy czwartek o godzinie 17.00 w Wielkiej Izbie im. Romualda Ostrowskiego, w siedzibie Stowarzyszenia.

Kamienica Rydzikowa

Fot. Joanna Gorlach

Wzniesiona została w XVII w., a jej nazwa pochodzi od pierwszego właściciela Wojciecha Rydzika. Z uwagi na kupiecki charakter miasta, kamienica dostosowana była do celów handlowych, wzorowana na typowych dla Orientu domach fonduku. Charakteryzowały się one wewnętrzna wiatą (rodzajem wewnętrznego dziedzińca), oświetloną oknami lub świetlikami wyprowadzonymi ponad dach nadbudowy. Kamienice posiadały także wielkie izby, reprezentacyjne pomieszczenia, które swoim wyglądem i zdobieniami miały ukazywać status materialny gospodarza. To tutaj dobijano wszelkiego rodzaju targów czy podpisywano kontrakty. W wielkiej izbie kamienicy Rydzikowej zachował się oryginalny, XVII-wieczny modrzewiowy strop belkowy.

Kamienica ta jest budynkiem podcieniowym – jednym z niewielu zachowanych w rynku. Zaplecze magazynowe to wielokondygnacyjne piwnice przeznaczone na składy towarów przywożonych przez kupców z różnych stron świata. Obecnie kamienica stanowi własność prywatną, a w piwnicach mieści się Podziemna Trasa Turystyczna im. Feliksa Zalewskiego. Trasa swą nazwę zawdzięcza profesorowi AGH z Krakowa, który zasłużył się dla Jarosławia w czasie wielkich katastrof budowlanych, uczestnicząc w akcji ratowania starego miasta przed zawaleniem.

Obecnie kamienica przechodzi generalny remont.

Studnia miejska

Fot. Joanna Gorlach

Obok ratusza, w północnej pierzei rynku, znajduje się studnia pochodząca z okresu późnego średniowiecza. Studnia pełniła w minionych stuleciach rolę zbiornika zaopatrującego w wodę pitną mieszkańców rynku i sąsiednich ulic oraz przybyszy. Dzisiaj stanowi atrakcją turystyczną.

Została odkryta przypadkowo w 1965 r. podczas prac ratunkowych i zabezpieczających stare miasto przed dalszą katastrofą budowlaną. Dolna część studni jest oryginalna, górna stanowi rekonstrukcję. Stara, zniszczona cegła została zastąpiona nową, podobną do pierwowzoru, a całość przykryto drewnianym, stylizowanym zadaszeniem.

Głębokość studni sięga ponoć 30 m, jednak ze względu na trudności techniczne i związane z nimi duże koszty, studnia została odkopana i oczyszczona do poziomu 12 m. W trakcie tych prac odkryto duży otwór – wejście do obudowanego cegłą podziemnego wyrobiska.

Po dokładnym zbadaniu okazało się, że wylot podziemnego chodnika ma długość około 6 m i jest skierowany w stronę północnej pierzei rynku. Przeprowadzone badania nie wykazały jednak śladów połączenia chodnika z obecną zabudową w tym rejonie. Niemniej wydaje się bardzo prawdopodobne, że chodnik ten umożliwiał podziemne dojście do studni od ówczesnych budynków mieszkalnych.

Ze studnią związana jest legenda o młodej dziewczynie Sienie, która oddalając się od domu, zabłądziła. Pomocy w odnalezieniu drogi powrotnej udzieliła jej staruszka, która wskazała drogę wiodącą podziemnymi korytarzami. Dziewczynka, jak wskazuje legenda, z opactwa sióstr Benedyktynek zawędrowała aż na jarosławski rynek, kończąc swoją podziemną wędrówkę właśnie obok studni. Przez wiele lat, z tego miejsca, słychać było dziecięcy głos śpiewający piosenkę, którą znała tylko Siena.

Wiata targowa

Fot. Joanna Gorlach

Miejska Wiata Targowa – bo taka jest oficjalna nazwa – to pierwszy budynek w Jarosławiu łączący nowoczesną konstrukcję z historyczną formą zewnętrzną, a zarazem jeden z najstarszych wielkich bazarów na ziemiach polskich. Grunt, na którym powstała został zakupiony przy ul. Grodzkiej od probostwa rzymskokatolickiego, bezpośrednio przy placu po dawnej kolegiacie pw. Wszystkich Świętych. Budowę budynku hali targowej rozpoczęto w 1913 r., lecz wydarzenia związane z wybuchem I Wojny Światowej, przeciągnęły inwestycję do 1924 r. Swoją rolę Miejska Wiata Targowa spełniała od 1925 r., gdy przeniesiono do niej targowisko, które dotychczas funkcjonowało na placu po zburzonej kolegiacie – placu św. Michała.

Przetarg na budowę hali targowej rozstrzygnięto na korzyść architekta Henryka Pohorylesa. Był on zobowiązany nie tylko do wykonania projektu szczegółowego, ale też budowy gmachu łącznie z dostarczeniem narzędzi, materiałów i pełnym nadzorem oraz zatrudnieniem miejscowych budowniczych. Nowatorskie rozwiązania konstrukcyjne lwowskiego architekta zostały ukryte pod płaszczem elewacji, nawiązującej do staromiejskiej zabudowy historycznej Rynku.

Jest to budynek o konstrukcji żelbetowej, ze ścianami murowanymi z cegły, na planie zbliżonym do prostokąta, bryłą nawiązuje do bazyliki trójosiowej, z dwukondygnacyjną częścią frontową. Przestronne wnętrze pod względem konstrukcyjnym nawiązuje do hali targowej we Wrocławiu wzniesionej wg projektu Richarda Plueddemanna i Friedriecha Friese. W górną partię fasady frontowej zostały wkomponowane ozdobne motywy attyki, jej szczyt zdobi natomiast tarcza herbowa Jarosławia. W środku, na północnej ścianie znajduje się zegar – dziś nieczynny – sygnowany znakiem firmy zegarmistrzowskiej Gustava Beckera – producenta jednych z najlepszych zegarów na świecie.

Obecnie hala targowa jest nadal miejscem handlu detalicznego, gdzie kupcy z Jarosławia i okolic posiadają swoje stoiska. Posiada też swój oryginalny urok i klimat, który wpisuje się w handlowy charakter tego miejsca.

Ulica Grodzka

Fot. Tomasz Turoń

Ulica Grodzka – dawniej Krakowska, zwana także Niemiecką, była to jedna z głównych ulic miasta, która przechodziła bezpośrednio w trakt krakowski (tzw. drogę królewską). Jako że nazwy ulic miały często funkcję informacyjną, ul. Krakowska wskazywała na kierunek i zasięg utrzymywanych kontaktów, który w przypadku Jarosławia był bardzo odległy, w porównaniu z innymi miastami staropolskimi.

Ulica Krakowska otwierała jeszcze inny istotny szlak – była to przestrzeń ceremonialna, droga uroczystych pochodów i procesji, biegnąca aż do zamku. Obecna nazwa ulicy – Grodzka – pochodzi od „grodu”, a rozwój zabudowy na jej długości, harmonijnie współgrał z rozwojem całego miasta. Z drewnianego w murowany przekształca się Jarosław w XVI wieku. Kształt, obecność podcieni, attyk, a także bogatych zdobień, wskazuje na wysoki status tutejszych mieszczan.

Przemieszczając się ul. Grodzką, pomiędzy kamienicami 15 i 17, zauważyć można zaskakującą swoimi gabarytami – najwęższą w mieście – kamieniczkę (ok. 2,5 m). Parter zajmuje jedno pomieszczenie, na piętrze zaś znajduje się tylko jedna izba. Z kolei pod nr. 7 możemy podziwiać jedyną w Polsce kamienicę mieszczańską z częściowo zachowanym i niezwykle rzadkim zegarem słonecznym z XVII w. Z zegara ocalał wycinek piątej części koła z widoczną rzymską cyfrą XII oraz podpórka na wskazówkę. Na elewacji kamienicy nr 10 zobaczyć można rzadki fryz o motywie renesansowej arabeski, z rytmicznie powtarzającym się ornamentem w postaci szyszki pinii i rozłupanym owocem granatu. Dekoracja wykonana została techniką sgrafitto. W kamienicy nr 4 w 1991 r. zostały odkryte jedne z najstarszych ściennych polichromii w Jarosławiu. Są to XVII-wieczne owalne medaliony z czterema ewangelistami w ozdobnych ornamentach. Na sklepieniu znajduje się kartusz z białym orłem w koronie.

Na ul. Grodzkiej istniały w XVI i XVII w. zakłady, które nadawały ton życiu intelektualnemu miasta i świadczyły o jego bogactwie materialnym. Tutaj mieściła się drukarnia Jana Szeligi i księgarnia Andrzeja Cichończyka, tutaj swój zakład introligatorski posiadał Maciej Szymańczyk. Również na ul. Grodzkiej znajdowała się pierwsza w mieście żydowska drukarnia i księgarnia, należąca do Salomona Baumgartena.

Brama Krakowska

Fot. Tomasz Turoń

Istnienie bramy zawdzięczamy Spytkowi III Jarosławskiemu, który zasłużył się miastu w sposób szczególny. Prócz budowy zamku, w którym w 1485 r. gościł Kazimierza Jagiellończyka, przyczynił się także do ufundowania kościoła parafialnego – późniejszej kolegiaty – pw. Wszystkich Świętych i budowy murowanego ratusza, w miejsce drewnianego. Zadbał również o obronność miasta i dla ochrony przed najazdami tatarskimi otoczył je murowanymi obwarowaniami, w miejsce wałów i drewnianych palisad.

Brama Krakowska stanowiła część całego systemu obronnego, do którego zaliczały się wały, parkany oraz mury obronne z basztami i trzema bramami wjazdowymi. Cały ówczesny system obronny składał się jak gdyby z trzech zespołów, w skład których wchodziły: klasztor ss. benedyktynek – posiadający własne mury obronne, baszty i bramy – miasto oraz leżący w jego obrębie klasztor jezuitów. Mury te były wielokrotnie wzmacniane i przebudowywane, w tym w drugiej połowie XVII w., z polecenia króla Jana III Sobieskiego. Otaczały miasto do czasu zaborów austriackich, podczas których ostatecznie zostały zniszczone.

Brama Krakowska stanowiła najokazalszy element w systemie fortyfikacyjnym miasta i górowała nad nim od strony zachodniej. Była piękną renesansową, piętrową budowlą. Trzykondygnacyjna brama, prócz wrót i okienek strzelniczych, na wyższych kondygnacjach wyposażona była w loch zwany „wieżą”. Podczas prac rozbiórkowych dwóch kamienic usytuowanych w pobliżu bramy, natrafiono na dwupoziomową piwnicę Bramy Krakowskiej, w której – zgodnie z przekazami owych czasów – mieszczanie odbywali kary. W odkrytych lochach znaleziono rysunki na cegłach, przypominające wydrapane herby albo znaki rodowe mieszczan. Pośród wykopalisk znalazła się również znaczna ilość ceramiki.

Fragment Bramy Krakowskiej udało się odtworzyć, tak aby mógł być podziwiany przez mieszkańców i turystów. Pod bramą mieści się obecnie Centrum Edukacji Kulturalnej Jarosławskiego Ośrodka Kultury i Sztuki.

Ulica Grunwaldzka – jarosławskie Corso

Pocztówka ze zbiorów Jacka Bazaka

Przy obecnej ulicy Grunwaldzkiej w Jarosławiu znajdował się wytworny deptak zwany Corso. Miejsce niezwykłe dla dawnych mieszkańców Jarosławia. Dawne Corso otoczone zabudowaniami reprezentacyjnych kamienic oraz gmachami użyteczności publicznej biegło główną ulicą śródmiejską, łącząc stare miasto z przedmieściami. Mieściły się tam liczne kawiarnie, restauracje i cukiernie, było to miejsce dla ulicznych artystów oraz rzemieślników. Swoją siedzę miały tutaj między innymi zakłady fotograficzne oraz liczne sklepy. Jarosławskie Corso służyło wielu pokoleniom do spotkań towarzyskich i spacerów.

Kasyno wojskowe

Fot. Tomasz Turoń

Budynek kasyna wojskowego znajduje się przy ulicy Grunwaldzkiej, zbudowany został w połowie XIX wieku. Powstanie tego miejsca był odpowiedzią na potrzeby stacjonującego w mieście garnizonu Jarosław. W kasynie tętniło życie społeczno-kulturalne nie tylko garnizonu, ale również cywili z całego miasta. Mieściły się tutaj dwie sale koncertowe, czytelnia oraz restauracja. Kasyno było miejscem wielu okolicznościowych spotkań wojskowych oraz towarzyskich. Do 1914 roku w ogrodzie znajdował się pomnik Franciszka Józefa. Po II wojnie światowej obiekt został przebudowany, ale ciągle miał spełniać funkcje kulturalno-oświatową. Sala restauracyjna przeznaczona została wówczas na kino „Oka”.

W 1983 roku na frontowej elewacji budynku umieszczono tablicę upamiętniającą jarosławianina – Michała Zielińskiego, autora popularnej wojskowej piosenki: „Serce w plecaku”. Po raz pierwszy piosenka została wykonana w Truskawcu w 1933 r. Liczący sześć zwrotek utwór popularność zyskał dzięki filmowi „Zakazane piosenki”. Od 2012 roku obiekt stanowi własność prywatną z przeznaczaniem na lokale komercyjne.

Gmach Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”

Fot. Tomasz Turoń

Gmach Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” mieści się na placu Adama Mickiewicz, obecnie siedziba Jarosławskiego Ośrodka Kultury i Sztuki. Budynek wzniesiony został w latach 1899–1900 według projektu wybitnego architekta Teodora Talowskiego, z przeznaczeniem na siedzibę Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Mieściła się tam wówczas sala kinowo-teatralna z balkonem i galerią w tylnej części, sale do zajęć i spotkań na I piętrze oraz otwarty taras do ćwiczeń gimnastycznych. Budynek – od strony północnej –na szczycie fasady został zwieńczony rzeźbą uskrzydlonego młodzieńca, personifikacji sportu, od strony zachodniej rzeźbą sokoła. Elewacje gmachu ozdobione zostały płaskorzeźbami ukazującymi: herb Jarosławia podtrzymywany przez dwa gryfy, herb Pogoń – dawne godło Litwy oraz orła z koroną na tle wieńca z liści laurowych. Ciekawy efekt wizualny całości tworzy połączenie w interesujący sposób cegły oraz kamienia. Wszystko te elementy zdobienia ukazują budynek „Sokola” jako najpiękniejszy w całej Galicji.

Jad Charuzim

Fot. Tomasz Turoń

Budynek Jad Charuzim (pol. Sprawna Ręka) – tą nazwą określano Towarzystwo Wzajemnej Pomocy Rękodzielników Żydowskich – znajduje się przy ul. Tarnowskiego. Wzniesiony został w latach 1907–1912 w stylu klasycznym, według projektu Samuela Kormana. Wewnątrz mieścił salę modlitw, salę widowiskową i teatralną wraz z zapleczem. Funkcjonowało tu także trzyletnie przedszkole oraz Żydowski Związek Kredytowy. W budynku odbywały się kursy hebrajskiego organizowane przez Żydowskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe „Tarbud” oraz cieszące się dużą popularnością zajęcia Towarzystwa Gimnastyczno-Sportowego organizacji młodzieżowej „Dror”. Towarzystwo prowadziło również samopomoc i samokształcenie członków. Budynek uważany był za jeden z najbardziej reprezentacyjnych obiektów w mieście.

W trakcie drugiej wojny światowej w budynku znajdował się szpital Armii Czerwonej, a od roku 1948 funkcjonował Dom Kultury. Od 1950 roku działalność prowadziło tu Powiatowe Ognisko Baletowe im. Lidii Nartowskiej, a od 1970 roku Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna. W roku 2006 został odzyskany przez Fundację Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego w Warszawie. Obecnie administratorem obiektu jest Starostwo Powiatowe w Jarosławiu.

Park Miejski im. Bohaterów Monte Cassino

Fot. Tomasz Turoń

Park Miejski im. Bohaterów Monte Cassino powstał w 1902 roku w dzielnicy Olsznówka. Wzorowany został na najpiękniejszym parku we Lwowie, Stryjskim. Swoje obecne imię otrzymał w 1945 roku. Do głównej bramy prowadzi aleja kasztanowa. Na terenie parku znajdowały się liczne ścieżki, kwietniki, klomby, oryginalny drzewostan oraz drewniany budynek i basen. Na uwagę zasługuję wydarzenie, jakie miało miejsce w 1908 roku – miesięczna wystawa przemysłowa i rolnicza, która odbyła na terenie parku. Wydarzenie odwiedziło niemal 50 tysięcy osób, a prace 296 wystawców prezentowane były w 29 drewnianych pawilonach wystawowych. Dawną świetność park odzyskał po rewitalizacji zakończonej w 2018 r. Obecnie jest miejscem spotkań mieszkańców Jarosławia, stanowi doskonały punkt wytchnienia i odpoczynku oraz zabaw dla najmłodszych.

Park Miejski przy ul. Czesławy Puzon ps. „Baśka”

Fot. Ling Visuals

Park Miejski przy ul. Czesławy Puzon ps. „Baśka” zajmuje powierzchnię 0,68 ha. Na jego terenie znajduje się pomnik poświęcony pamięci Czesławy Puzon ps. „Baśka”, jarosławskiej harcerki rozstrzelanej podczas II wojny światowej za działalność konspiracyjną. Na terenie parku zachowało się murowane prezbiterium po dawnej cerkwi greckokatolickiej pw. Zaśnięcia NMP. Obok cerkwi mieścił się cmentarz parafialny, na którym do połowy lat 80 XIX wieku dokonywano pochowków. Najwięcej nagrobków znajdowało się w bezpośrednim otoczeniu cerkwi. W 1915 r. na terenie dawnego cmentarza parafialnego pochowano zmarłych podczas wojennych zmagań żołnierzy niemieckich. Podczas likwidacji cmentarza dokonano ekshumacji ich ciał, a ich szczątki przeniesiono na teren Nowego Cmentarza przy ul. Krakowskiej. Ostatniego pochówku dokonano na tym cmentarzu prawdopodobnie na początku września 1939 r. Opuszczony cmentarz z biegiem lat ulegał stałej dewastacji. W 1954 r., decyzją ówczesnych władz, postanowiono na tym miejscu założyć park. W 2010 r. obiekt odrestaurowano.

Wybrane Zabytki

Klasztor sióstr benedyktynek

Fot. Damian Bereza

Fundowane przez Annę Ostrogską w 1611 roku na górze św. Mikołaja, na terenie pierwotnego miasta, przeniesionego w 1375 roku na obecny obszar starego miasta. Realizacja fundacji przy czynnym udziale Magdaleny Mortęskiej, wybitnej reformatorki życia zakonnego w Polsce.

Kościół pw. św. Mikołaja i Stanisława biskupa, budowany w latach 1614-1624. Jednonawowy na planie krzyża, przez dobudowę kaplic i wież zamknięty na rzucie prostokąta (z absydą). Portal z 1621 roku przeniesiony z elewacji zachodniej po 1635 roku. Z dawnego wnętrza pozostała bardzo bogata dekoracja sztukatorska.

Klasztor – skrzydło północne budowane równolegle z kościołem, drugie po 1635 roku i łączyło się z odejściem od pierwotnego planu (przeniesienie portalu). Całość założenia nie została nigdy zrealizowana. Zespół klasztorny opasany został murami z 8 basztami i wieżą bramną. Kasata józefińska objęła również w 1782 roku opactwo pp. benedyktynek. Kościół zamieniony został na magazyn, klasztor na koszary. Wspaniałe wyposażenie kościoła i majątek klasztorny uległy konfiskacie. W czasie I wojny światowej zespół znacznie zniszczony, odbudowany w okresie międzywojennym. W czasie II wojny światowej teren opactwa był miejscem straceń.

Kolegiata pw. Bożego Ciała

Fot. Tomasz Turoń

Fundacja Zofii z Odrowążów Tarnowskiej w 1571 roku, zrealizowana przy organizacyjnej pomocy Piotra Skargi.

Kolegiata pw. Bożego Ciała – d. kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty budowany w latach 1582-1594 prawdopodobnie według planów Józefa Bricciusa. W budowie uczestniczył Stefan Murator z Jarosławia. Kościół renesansowy, pierwotnie jednonawowy z transeptem, przebudowany po pożarach 1600 i 1625 roku. Dobudowa kaplic w latach 1616 – 1624, kruchta z lat 1625 – 1628. W 1722 roku przed kościołem ustawione rzeźby Tomasza Huttera (obecnie kopie). Niezwykle bogate wyposażenie kościoła uległo konfiskacie po kasacji zakonu jezuitów. Od 1804 roku kościół parafialny (po zamknięciu kolegiaty Wszystkich Świętych). Przeniesione z kolegiaty Wszystkich Świętych zabytkowe wyposażenie zniszczone pożarem w 1862 roku.

Dawne Kolegium Jezuitów – budowa rozpoczęta w 1580 roku, pracami kierował Józef Briccius. Pierwotnie był to związany z kościołem czworobok, dwukondygnacyjnymi krużgankami otwarty na wewnętrzny dziedziniec. Po kasacie zakonu budynki kolegium zajęte zostały na magazyny wojskowe i koszary. Spalone w czasie II wojny światowej trzy skrzydła zostały rozebrane. Obecnie z dawnych zabudowań pozostało jedno skrzydło mieszczące parafię.

Cerkiew

Fot. Tomasz Turoń

Znajduje się na terenie dawnego zamku właścicieli miasta Kostków i Ostrogskich, goszczącego w 1576 r. króla Stefana Batorego, udającego się przez Jarosław na koronację do Krakowa. W XVII w. zamek popadł w ruinę i uległ rozbiórce. Cerkiew została zbudowana w latach 1717 – 1749 dzięki fundacji mieszczan jarosławskich – Eliasza i Pelagii Wapińskich. Pierwotnie jednonawowa, w latach 1911 – 1912 przebudowana w stylu pseudobizantyjskim wg projektu inż. Mieczysława Dobrzańskiego; rozbudowana o nawy boczne, fronton z rzeźbą lwowskiego artysty Orkasiewicza oraz chór.

W 2010 r. wnętrze świątyni wzbogacone zostało o barokowy ikonostas pochodzący z parafialnej cerkwi pw. Zaśnięcia NMP w Jarosławiu – obecnie nazywanej potocznie cerkwią w parku Baśki Puzon. Na szczególną uwagę zasługuje umieszczona w ołtarzu bocznym ikona Matki Bożej „Brama Miłosierdzia” z XVII wieku. Ikona została uznana za cudowną przez papieża Piusa VI w roku 1779, a w 1996 r. uroczyście koronowana. W 2015 r. na zaproszenie papieża Franciszka ikona była obecna w Watykanie, uświetniając ceremonię otwarcia Jubileuszowego Roku Miłosierdzia. W sierpniu br. odbędą się uroczystości jubileuszowe z okazji 20-lecia koronacji cudownej ikony.

Kościół pw. Ducha Świętego

Fot. Tomasz Turoń

Kościół zlokalizowany został w miejscu wcześniejszej drewnianej kaplicy św. Krzyża. W 1495 roku Spytek III na miejscu gotyckiej kaplicy zbudował drewniany, jednonawowy kościółek. Budowla przetrwała do 1689 roku. Wówczas powstał istniejący do dzisiaj murowany kościół pod tym samym wezwaniem. Uroczyste poświecenie odbyło się 7 sierpnia 1690 roku.
Ta barokowa, jednonawowa świątynia posiadała charakter obronny. Świadczą o tym grube mury, wąskie okna i otwory strzelnicze pod okapem dachu. Pełnił rolę osłony Bramy Krakowskiej, znajdującej się w niedalekiej odległości. W pobliżu kościoła znajdował się niewielki budynek szpitalny oraz ogród, sad, stodoły i stajnie. W sąsiedztwie funkcjonował także cmentarz.
W czasie rozbiorów, kiedy Jarosław znalazł się pod panowaniem Austriaków, kościół został zamknięty i wystawiony na licytację. Świątynię zakupiła Katarzyna Wadson-Litzke, wdowa po przełożonym gminy ewangelickiej, która następnie odsprzedała budynek swoim współwyznawcom. Ci objąwszy obiekty likwidowali w nich wszystko, co było związane z religią katolicką. Stąd też dziwić może fakt, że ewangelicki kościół w frontowej fasadzie posiadał obraz Matki Bożej. Otóż mieszczanie jarosławscy, którzy z wielkim oddaniem oddawali hołd Matce Bożej, w kontrakcie umowy kupna znaleźli lukę prawną, mianowicie zewnętrzna przybudówka kościoła nie została objęta kontraktem kupna-sprzedaży. Zażądali więc od protestantów, aby tam został umieszczony obraz Matki Bożej, tym samym chroniąc malowidło przed zniszczeniem. W użytkowanie rzymskich katolików kościół powrócił w 1945 roku.

Zespół kościelno-klasztorny franciszkanów-reformatów

Fot. Tomasz Turoń

Franciszkanie-Reformaci rezydują przy ul. Jana Pawła II. Przybyli do Jarosławia w 1700 r. na prośbę Antoniego Kwolka, bogatego mieszczanina. Otrzymali od niego posiadłość na przedmieściu Wola, przy dawnym trakcie królewskim. Na otrzymanej posesji zlokalizowana była wówczas drewniana karczma, zwana gołębnikiem, nie ciesząca się dobrą opinią. Franciszkanie otrzymali wybudowaną wcześniej drewnianą kaplicę, z zamiarem wzniesienia murowanej świątyni w tym miejscu.

W latach 1704–1706 posesja została otoczona murem, a w latach 1710–1716 powstał zespół klasztorny wraz z kościołem pw. Trójcy Przenajświętszej. W 1716 roku biskup przemyski Jan Kazimierz Bokum dokonał konsekracji świątyni. Ściany kościoła początkowo były białe, w 1753 r. tęczę oddzielającą nawę od prezbiterium, pokryto polichromią, która przedstawiała Trójcę Świętą w otoczeniu Matki Bożej, św. Józefa i św. Dominika. Za głównym ołtarzem mieścił się chór zakonny. W latach 1984–1987 dobudowano do kościoła kaplicę Bożego Miłosierdzia, natomiast w latach 1987–1991 została odbudowana stara studnia z 1736 roku.

Kościół pw. Trójcy Przenajświętszej stanowi sanktuarium Krzyża Świętego. W ołtarzu głównym umieszczona jest figura Chrystusa Ukrzyżowanego, słynąca łaskami i niegdyś przyozdobiona licznymi wotami. W latach 1850–1855 w Grodzisku Dolnym i okolicach panowała epidemia cholery, pochłaniając wiele ofiar. Po odbyciu pielgrzymki do jarosławskiego kościoła epidemia ustała. Na pamiątkę tego wydarzenia, jeszcze do lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku w święto Podwyższenia Krzyża Świętego, odbywano pielgrzymki przed cudowną figurę Chrystusa Ukrzyżowanego.

Stary Cmentarz

Fot. Tomasz Turoń

Został założony w 1784 r. na podstawie dekretu cesarza Józefa II, zakazującego grzebania zmarłych w obrębie zamieszkałych miejscowości. Jarosławska nekropolia jest starsza od cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie, Rakowickiego w Krakowie, warszawskich Powązek oraz wileńskiej Rossy, co czyni ją jednym z najstarszych zamiejskich cmentarzy w Europie.

Wśród cmentarnych nagrobków znajdują się liczne dzieła sztuki sepulkralnej z XIX i XX w. Najstarsze nagrobki figuralne, m.in. mistrzów lwowskich i krakowskich, zlokalizowane są głównie w obrębie kaplicy cmentarnej. Na jarosławskim cmentarzu reprezentowane są niemal wszystkie style i gatunki sztuki nagrobnej z ostatnich 200 lat. Na szczególną uwagę zasługują nieliczne już krzyże drewniane – ostatni świadkowie wyglądu nekropolii z czasów jej założenia. Za bramą wejściową widać klasycystyczną kaplicę z 1832 r. Na cmentarzu spoczywa wiele osób zasłużonych dla miasta, regionu i kraju.

Bazylika mniejsza Matki Bożej Bolesnej

Fot. Tomasz Turoń

Miejsce związane z legendą o cudownym pojawieniu się wizerunku Piety na polnej gruszy, 20 sierpnia 1381 roku. Pierwotnie drewniana kaplica, w której według tradycji modliła się królowa Jadwiga przed bitwą pod Stubnem w 1387 roku, Murowany kościółek gotycki w 1421 roku. Znajdował się w znacznej odległości od ówczesnego miasta, stąd szereg wieków określany był jako „polny” lub „w polu”. Został zburzony, a w latach 1629-1635 wybudowano nowy wraz z klasztorem dla jezuitów sprowadzonych przez Annę Ostrogską. Jezuici przy kościele zbudowali kolegium zamiejskie z nowicjatem i przenieśli tam również nauczanie muzyki.

Kościół rozbudowany w latach 1698 – 1713, architekt Jakub Solari, mistrzem murarskim był Szczepan Flanderski. Po połowie XVIII wieku budowa wież i ślepej fasady przy prezbiterium – według planów Józefa Degana. Barokowe hełmy wież wykonali mosiężnik J. Weys i Albertus Aerarius, jarosławianin. Wyposażenie wnętrza z XVIII wieku, z rzeźbami Tomasza Huttera. W głównym ołtarzu gotycka Pieta. Polichromie Rossiego i Ornausa. W korytarzu klasztornym polichromie Adama Swacha z 1731 roku, bardzo interesujące ze względów ikonograficznych, m. in. widoki Jarosławia, Lwowa i Torunia oraz portrety Zofii z Odrowążów Tarnowskiej – Kostkowej, Anny z Kostków Ostrogskiej, Anny Aloyzy z Ostrogskich Chodkiewiczowej, Jana Kazimierza, Jakuba Sobieskiego, Jana III Sobieskiego, biskupa Aleksandra Fredry. Po kasacie zakonu jezuitów (1773) zespół przekazany dominikanom w 1777 r. W głównym ołtarzu znajduje się cudowna, gotycka Pieta.

Fot. Damian Bereza

Po prawej stronię wśród nowych obiektów, budynek nr 10 z 1912 r., w którym obecnie znajduje się siedziba Poczty Polskiej S.A. i Telekomunikacji Polskiej S.A.. Tuż za tym budynkiem, przy ul. Jana Pawła II 12, dostrzec możemy tzw. „stary pałac” z końca XVII wieku, którego właścicielami byli Czartoryscy, a następnie Rungowie z Kidałowic. Natomiast po lewej stronie (nr 11) budynek Sądu Rejonowego z XIX/XX w. Tablica umieszczona w 1982 r. na ścianie informuje o tym,że w październiku 1939 r. więziony był polityk, publicysta i działacz ruchu ludowego Wincenty Witos. W niedalekiej odległości widzimy kapliczkę, której mur pochodzi z ok. 1743 r. z figurą św. Jana Nepomucena. Po prawej stronie natomiast ciągną się mury otaczające kościół pw. Trójcy Świętej i klasztor OO. Franciszkanów Reformatów. Kościół wybudowano w latach 1710-1716 wg projektu Tomasza Bellotiego na placu podarowanym przez Antoniego Kwolka przy wsparciu finansowym Franciszka i Eufrozyny Zawadzkich. Jest to jednonawowa barokowa świątynia z dobudowaną w latach 80-tych dodatkową częścią. W prezbiterium ołtarz z dużym krucyfiksem i stojącymi pod nim postaciami Matki Bożej i św. Jana. U góry XVIII-wieczny obraz przedstawiający Chrystusa w Ogrójcu a u dołu Abraham i Aaron. Świątynia uzyskała kolorową polichromię dopiero pod koniec XIX wieku. Na placu kościelnym znajduje się grota Matki Bożej z Lourdes, odrestaurowana w latach 80-tych studnia z 1736 r. oraz wykonane przez jarosławiankę Katarzynę Matwij figury: O. Pio, Sługi Bożego Brata Alojzego Kosiby, Św. Antoniego z Padwy, św. Franciszka z Asyżu i św. Siostry Faustyny Kowalskiej. Na murze od strony klasztoru znajdują się stacje Drogi Krzyżowej z XVIII wieku. Po przeciwnej stronie kościoła i klasztoru przy ul. Jana Pawła II 17 zachwyca odnowiony gmach Starostwa Powiatowego z herbem powiatu na ścianie bocznej. Nieco dalej drewniany XIX-wieczny „dworek” typowy dla podmiejskiej zabudowy. Wędrując dalej w kierunku Rzeszowa po prawej stronie mijamy również odnowiony budynek Gimnazjum Publicznego Nr 2 im. Ks. Stanisława Konarskiego. Kolejny obiekt pod nr 30, to Ośrodek Szkolno – Wychowawczy, w którym mieścił się austriacki szpital wojskowy z 1844 r. Z kolei po lewej stronie ulica Cmentarna, jak sama nazwa wskazuje wiodąca do najstarszej nekropolii jarosławskiej. Stary Cmentarz założony w 1784 r., używany od 1785 r. Początkowo nieduży, kwadratowy plac, dwukrotnie powiększano w latach 1850 i 1890. Najstarsze zabytkowe nagrobki pochodzą z XIX w. i charakteryzują się dużymi walorami artystycznymi. Klasycystyczną kaplicę cmentarną fundacji Franciszki Geneser – wdowy po poruczniku C.K. Komisji Ekonomicznej w Jarosławiu wybudowano w latach 1831 – 1832. Ponownie wracamy na ul. Jana Pawła II, gdzie coraz bardziej widoczne pojawiają się wieże Bazyliki Matki Bożej Bolesnej oraz klasztor OO. Dominikanów. Kult Matki Bożej Bolesnej datuje się od 20 sierpnia 1381 r. kiedy to znaleziono Pietę wykonaną z drzewa gruszy. Wybudowano najpierw drewniany kościół, w miejscu którego w latach 1629-35 postawiono murowany. Uległ on spaleniu w 1704 r., po czym został odbudowany i rozbudowany ok. 1715 r. przez architektów: Jakuba Solari i Józefa Degana. Od 1629 do 1773 r. gospodarzami świątyni byli OO. Jezuici, którzy zbudowali pomieszczenia klasztorne. Kościół był wielokrotnie napadany, grabiony i palony. Nigdy jednak ogień nie dotknął cudownej Piety. W latach 1698 – 1710 przebudowano świątynię poprzez dodanie naw bocznych i nadając jej barokowy kształt. Polichromię malowali: Rossi, Adam Swach i Joachim Ornanus. Pietę umieszczono w głównym ołtarzu. Była dwukrotnie koronowana: w 1755 r. oraz (po kradzieży koron) w 1895 r. Zasłaniana jest obrazem olejnym przedstawiającym Matkę Bożą trzymającą zdjęte z krzyża Ciało Pana Jezusa; poniżej postacie św. Dominika i św. Katarzyny Sieneńskiej. Od 1777 r. przebywają tu OO. Dominikanie. W kościele znajduje się jedyny w Polsce Ołtarz Relikwii zawierający relikwie ok. 200 świętych i błogosławionych m.in. św. Stanisława Kostki. W miejscu znalezienia figury wytrysnęło źródełko mające właściwości uzdrawiające. Zostało ocembrowane i wybudowano przy nim w 1752 r. murowaną kaplicę. Kontynuując spacer, wychodzimy z Bazyliki Matki Bożej Bolesnej i dochodzimy do ul. Krakowskiej, a następnie skręcając w prawo i po ok. 50 metrach w lewo, znajdziemy się na ul. Powstania Styczniowego, po czym wchodzimy w ul. Kościuszki. Tutaj po prawej stronie widzimy os. Pułaskiego wybudowane w latach 80-tych XX wieku na terenie dawnych koszar 3 pułku piechoty Legionów. Po lewej stronie znajdują się budynki Specjalistycznego Psychiatrycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej. W miejscu tym funkcjonowały koszary 39 pułku piechoty Strzelców Lwowskich i koszary Obrony Krajowej im. Tadeusza Kościuszki. W dalszym ciągu ul. Kościuszki widzimy kamienice prywatne z przełomu XIX i XX wieku. Następnie dochodzimy do ul. Kraszewskiego i kierujemy się w prawo. Po lewej stronie pod nr 14 pojawia się kamienica czynszowa z malowidłem graffitowym wykonanym przez Edwarda Kieferlinga. Tuż za kamienicą Park Miejski im. Baśki Puzon z pomnikiem bohaterskiej łączniczki rozstrzelanej przez Niemców w 1944 r. Park usytuowany jest w miejscu dawnego cmentarza greckokatolickiego. W 1520 r. stała tu drewniana cerkiew, a następnie w latach 1789-1838 cerkiew murowana pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny, z której zachowało się jedynie prezbiterium. Idąc prosto ul. Kraszewskiego należy zwrócić uwagę na piękne, choć zniszczone, kamienice z ciekawym secesyjnymi motywami. Po prawej stronie w budynku nr 3 Zespół Szkół Spożywczych i Ogólnokształcących z XIX w., niegdyś Urząd Skarbowy C.K. Na skrzyżowaniu z ul. Grunwaldzką kierujemy się w lewo, by w dalszym ciągu podziwiać bogato zdobione kamienice czynszowe. Parterowy XIX-wieczny budynek przy ul. Grunwaldzkiej 20 – willa Adolfa Dietziusa, burmistrza zasłużonego dla rozwoju miasta, podarowana z przeznaczeniem na Dom dla Ubogich i Sierot. Nieopodal znajduje się, ufundowany przez mieszkańców, pomnik Chrystusa Króla postawiony w 1998 r. na pamiątkę zawierzenia Jarosławia i okolic Najświętszemu Sercu Bożemu. W głębi ulicy Świętego Ducha – Zespół Szkół Ogólnokształcących, Drogowo – Geodezjnych i Ochrony Środowiska wybudowany w latach 1901-1903 oraz Zespół Szkół Mechanicznych. Po prawej stronie budynek Kasyna Wojskowego, w którym również mieściło się kino „Oka”. Na zapleczu, gdzie był okazały ogród, stał pomnik Franciszka Józefa II. Obecnie na budynku wmurowano tablicę poświęconą pochodzącemu z Jarosławia Michałowi Zielińskiemu, poecie, autorowi m.in. wojskowej piosenki „Serce w plecaku”. W dalszym ciągu ul. Grunwaldzkiej po lewej stronie widzimy mały, jednonawowy kościółek pw. Świętego Ducha -wybudowany w 1689 r. w miejscu dawnego kościoła szpitalnego z XV w. Kościół ten stanowił barbakan obronny przed pobliską Bramą Krakowską o czym świadczą otwory strzelnicze pod okapem. Za czasów austriackich został sprzedany i służył jako zbór ewangelicki, oddany katolikom dopiero w 1945 r. W niedalekiej odległości od kościoła w budynku nr 4 z końca XVIII w. miała swoje miejsce poczta dyliżansowa, której stajnie mieściły się na zapleczu. Po przeciwnej stronie przy ul. Grunwaldzkiej 1 budynek dawnego „Hotelu Warszawskiego” – później był tu hotel „Jarek”. W czasie powstania styczniowego 1863 r. miała tu swoją siedzibę delegatura rządu powstańczego. Tutaj kończy się nasz spacer po Śródmieściu. Dodać tylko należy, że u wylotu ul. Grunwaldzkiej widzimy fragmenty dwupiętrowej niegdyś Bramy Krakowskiej i murów miejskich z XVI i XVII wieku, odkryte w 1970 r. i odrestaurowane. Na skwerku będącym centralnym punktem skrzyżowania z ul. Lubelską, ul. Sikorskiego, ul. 3-go Maja i ul. Hetmana Jana Tarnowskiego noszącym nazwę pl. Mickiewicza stał w XVII w. posąg św. Walentego ufundowany przez księżną Annę Ostrogską jako dowód wdzięczności za niedopuszczenie do dalszego rozprzestrzeniania zarazy, która i tak pochłonęła wiele istot ludzkich. Po prawej stronie natomiast widoczny jest wybudowany w 1933 r. gmach Banku Grupa PeKaO S.A., w którym mieściła się Komunalna Kasa Oszczędności. W niedalekiej odległości widzimy również ciekawy budynek Miejskiego Ośrodka Kultury, który powstał w latach 1899-1900 jako siedziba prężnie działającego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Jego projektantem był Teodor Talowski. Pod koniec lat 90-tych odrestaurowano elewację, odnowiono figury sokoła i młodzieńca. Na ścianie budynku wmurowano odnalezioną w 1981 r. tablicę upamiętniającą wymarsz Legionów z Jarosławia, która przed II wojną światową znajdowała się na cokole przed budynkiem./ Opracowanie: Jarosławskie Stowarzyszenie Przewodników Turystycznych i Pilotów Wycieczek.